مدیرعامل بنیاد تعاون زندانیان : با پابند الکترونیک امکان فرار وجود ندارد

این روزها درباره استفاده زندانیان از پابند الکترونیک و آزادی آنها از زندان با این وسیله نکات زیادی مطرح می‌شود. اما آیا آزادی فردی که مرتکب جرم شده آن هم با یک پابند کار درستی است؟ قوه قضاییه چطور می‌تواند بر رفتار چنین افرادی آن هم خارج از زندان کنترل داشته باشد؟ اصلا این طرح از کجا آغاز شد؟ رحیم مطهرنژاد ، مدیرعامل بنیاد تعاون زندانیان کشور که بنیانگذار و مجری این طرح است در گفت‌ و گو با همشهری به تاریخچه استفاده از پابند الکترونیک در ایران ، مزایا و چالش‌های این طرح پرداخته و به بسیاری از سؤالاتی که درباره استفاده از پابند الکترونیکی مطرح می‌شود پاسخ داده است.

تاریخچه استفاده از پابند الکترونیک در کشورمان به چه زمانی برمی‌گردد؟

قانون پابند الکترونیک در سال 1390 تصویب شد و تا سال‌1395اتفاق جدی در این موضوع رخ نداده بود تا اینکه بنیاد تعاون زندانیان پیشنهاد داد که موضوع طراحی ، تولید و سرمایه‌گذاری و بهره‌ برداری پابندها از سوی قوه قضاییه به بنیاد سپرده شود که قوه و سازمان زندان‌ها اعتماد کردند و این کار شروع شد.

ابتدا مطالعاتی درباره پابند انجام شد که اصلا پابند چه ویژگی‌هایی دارد و مطالعاتی هم درباره استفاده از پابند در سایر کشورهای دنیا انجام شد.

حتی یکی دو بازدید هم رئیس وقت سازمان زندان‌ها و معاونت فناوری اطلاعات وقت قوه قضاییه از 2 کشور سوئد و آلمان داشتند و در این حوزه تحقیقاتی را انجام دادند و در نهایت بنیاد از سال1379 به‌ طور جدی کار را شروع کرد و تولید پابندها توسط بنیاد کلید خورد.

چه ویژگی‌های مثبتی در استفاده از پابند الکترونیک وجود داشت که شما را به سمت این پروژه سوق داد؟

پابندهای الکترونیک ویژگی‌های مثبت زیادی دارند. ازجمله اینکه می‌توانند زندان‌ها را به لحاظ جمعیتی مدیریت و بخشی از زندانیانی که ضرورتی ندارد که دوران محکومیت‌شان را درون زندان بگذرانند با گرفتن پابند دوران محکومیت را تحت نظارت الکترونیکی سپری کنند. این طرح به این شکل است که برای زندانی یک محدوده جغرافیایی درنظر گرفته می‌شود که با حکم قاضی برای او دیوار الکترونیک تشکیل می‌شود و می‌تواند در این محدوده زندگی کند و این دوران را پشت سر بگذارد. دومین ویژگی این طرح تحولی این است که هزینه‌ های نگهداری زندانی به‌شدت کاهش پیدا می‌کند.

اگر هزینه‌ های ساخت و تولید پابند و مراقبت‌های الکترونیک را درنظر بگیریم، نگهداری زندانی با پابند نسبت به حضور زندانی در زندان هزینه‌ای حدود 20 به 80 درصد دارد و این رقم قابل توجهی است. یعنی اگر از پابند استفاده شود 20درصد هزینه پرداخت می‌کنیم اما اگر فرد در زندان حضور داشته باشد 80درصد باید هزینه کرد. ویژگی دیگر این است که وقتی زندانی در محل زندگی خودش حضور دارد آسیب اجتماعی کمتری برای خودش و خانواده‌اش و بعد به جامعه منتقل می‌شود چرا که وقتی یک زندانی در زندان نگهداری می‌شود ممکن است 3 دسته آسیب اتفاق بیفتد. اول اینکه خودش در زندان دچار آسیب شود. دوم اینکه وقتی سرپرست خانواده در زندان باشد امرار معاش آن خانواده با مشکل مواجه می‌شود و وقتی خانواده زندانی در معرض آسیب قرار گرفت حتما جامعه نیز در معرض آسیب قرار می‌گیرد. البته می‌شود مورد دیگری هم به این موارد اضافه کرد و اینکه ممکن است زندانی در زندان آسیبی را به سایر هم‌ بندانش منتقل کند.

استفاده از پابند الکترونیکی برای محکومان چه بازخوردهای مثبتی داشته است؟

با استفاده از پابند دستگاه قضایی به زندانی این موضوع را منتقل می‌کند و می‌گوید درست است که تو مرتکب تخلفی شدی اما ما به تو اعتماد می‌کنیم و تو را در زندان نگه نمی‌داریم تا بتوانی زندگی کنی و سر کار بروی تا دوران محکومیت‌ات با پابند سپری شود. این هم حسن دیگری است.

وقتی زندانی با پابند از زندان آزاد می‌شود چطور بر رفتار او نظارت می‌کنید؟

می‌شود برای تردد فرد در محدوده‌های مختلف برنامه‌ریزی کرد. مثلا ممکن است فرد برای تردد و نزدیک شدن به مراکز آموزشی و مدرسه‌ها منع شده باشد. می‌توان با پابند از نزدیک شدن فرد به مدارس جلوگیری کرد. طوری که اگر او به مدرسه‌ای نزدیک شد پابند به او اخطار دهد. یا اینکه می‌توان طوری محدوده و شعاع حرکتی فرد را تعیین کرد که او بتواند به جایی به‌عنوان محل کار مراجعه کند و بتواند مسئله معیشت خانواده را برعهده بگیرد.

به‌ طور کلی چه زندانیانی می‌توانند از پابند الکترونیکی استفاده کرده و از زندان خارج شوند؟

در قانون تعریف شده است که مرتکبان جرائم سبک می‌توانند از پابند الکترونیک استفاده کنند که با مشورت سازمان زندان‌ها و معاونت حقوقی قوه قضاییه قاضی تشخیص می‌دهد که فرد محکوم شرایط لازم را برای استفاده از پابند الکترونیک دارد یا نه. اگر این شرایط را داشته باشد به او پابند زده می‌شود و او به زندان نمی‌رود. اگر افرادی هم در زندان هستند و شرایط استفاده از پابند را دارند از طریق قاضی ناظر زندان می‌توانند درخواست بدهند و بعد از انجام بررسی‌ها اگر شرایط را داشته باشند بقیه دوران محکومیت‌شان را با پابند می‌گذرانند.

ساز و کار نصب پابند و نظارت بر فرد دارای پابند به چه شکل است؟

در هر استان و شهری که زندان وجود دارد ، دفتر خدمات الکترونیک پابند نیز وجود دارد. زندانی با حکم قضایی به دفتر خدمات الکترونیک پابند مراجعه می‌کند و حکم خود را ارائه و مشخصات ثبت و پابند به او بسته می‌شود.

در مدتی که طرح استفاده از پابند الکترونیک در کشور اجرا می‌شود آیا سابقه داشته که فردی با پابند فرار کند؟

در سال گذشته که کشور از شهریورماه دچار التهاباتی شد 37 هزار نفر از زندانیان بیرون از زندان بودند. 10هزار نفر از آنها با مرخصی، 12هزار نفر با پابند و 15 هزار نفر هم با اشتغال رأی باز از زندان بیرون بودند. در کل کشور از بین 37 هزار نفر 36 تخلف گزارش شد که در 37 هزار نفر موارد چشمگیری نیست و در آمار به‌حساب نمی‌آید چون ناچیز است. از این گذشته امکان باز کردن پابند یا فرار با آن وجود ندارد. مگر اینکه دوران محکومیت تمام شود.

تردد زندانیان چطور کنترل می‌شود؟

نرم‌ افزاری برای این کار طراحی شده که براساس آن روی نقشه محدوده‌ ای که فرد می‌تواند در آن تردد کند تعیین شده است و او با شماره‌ای مخصوص در نرم‌افزار کنترل می‌شود.

هر یک دقیقه از طریق پابند به مرکز خدمات الکترونیک پابند گزارش ارسال و موقعیت فرد نشان داده می‌شود.

اگر او از محدوده خارج شود توسط پابند به او هشدار داده می‌شود و اگر به محدوده برنگردد با او تماس گرفته و اخطار داده می‌شود.

اگر توجه نکند احضار می‌شود و ممکن است پابند از او گرفته و به زندان برگردانده شود.

در بعضی شهرهای کوچک یا نقاطی که تلفن همراه آنتن‌ دهی با کیفیتی ندارد پابندها چطور کار می‌کنند؟

هرجایی که تلفن همراه آنتن‌ دهی داشته باشد، پابند هم کار می‌کند.

البته این موضوع را حتما قاضی درنظر می‌گیرد و محدوده‌ای را تعیین می‌کند که آنتن‌ دهی موبایل وجود داشته باشد.

کسی که پابند دارد آیا دیگر نمی‌تواند مرتکب جرم شود؟

می تواند ، اما این موضوع آسیبی به طرح پابند نمی‌زند ، تجربه 7 ساله استفاده از پابند نشان داده است که کسانی که از پابند استفاده کرده‌ اند دیگر دنبال کارهای خلاف نرفته‌اند.

استفاده از پابند الکترونیک برای زندانیان طرح بسیار موفقی بوده و باید رسانه‌ ها کمک کنند که این طرح توسعه پیدا کند.

از پابندهای الکترونیکی برای کنترل زندانیان استفاده می‌کنید ، اما آیا این امکان وجود دارد که کارکردهای دیگری را هم برای این وسایل درنظر گرفت؟

بله ، حتما همینطور است ، در جریان بررسی‌ها برای تولید پابند الکترونیک ، ردیاب الکترونیک هم تولید کردیم. متأسفانه جمعیت کشور رو به پیری است و تعداد سالمندان بیشتر شده است و یکی از مشکلاتی که جامعه سالمندان با آن روبه‌روست فراموشی است و این افراد ممکن است با دور شدن از محل زندگی گم شوند ، می‌شود با تبدیل پابند به دستبند الکترونیک این مشکل را برطرف کرد و از تکنولوژی در این زمینه کمک گرفت. از این گذشته می‌شود.

از این ردیاب‌ها روی خودرو هم استفاده و با آن مسئله سرقت و… را برطرف کرد.

همچنین می‌شود از ردیاب روی خودروهای خدماتی و دولتی استفاده کرد که بتوان به‌ صورت آنلاین خودروها را کنترل کرد. حتی ما پیشنهاد کردیم که پلیس هم می‌تواند از این ردیاب‌ها استفاده کند و به جای اینکه مثلا خودروهای متخلف به‌صورت فیزیکی توقیف شوند با استفاده از ردیاب توقیف شوند. به این معنی که ردیاب در خودرو قرار گیرد و در مدتی خاص حق حرکت دادن خودرو را نداشته باشد.

برای گسترش استفاده از پابند الکترونیک و کاهش جمعیت زندان‌ها چه طرحی دارید؟

قضات کشور باید بیشتر به پابند الکترونیک اعتماد کنند و در احکامی که صادر می‌کنند این موضوع را درنظر بگیرند‌ چرا که می‌شود بسیاری از زندانیان را با پابند از زندان آزاد کرد.

این کار باعث کاهش بسیاری از آسیب‌های اجتماعی می‌شود.